روز خبرنگار، یادآور وظیفهای بزرگ است: روایت حقیقت و بازتاب دغدغههای مردم بدون سانسور و مصلحتاندیشی. با این حال، روندی در حال شکلگیری است که میتواند این نقش را تهدید کند؛ وابستگی معیشت بخشی از خبرنگاران به روابطعمومیها و پروژههای سفارشی.
این مدل تأمین درآمد، در ظاهر شاید راهی برای بقا باشد، اما در عمل میتواند مسیر نقد را محدود و صدای مستقل را کمرنگ کند. وقتی معیشت خبرنگار گره به بودجه نهاد خاصی میخورد، تصمیمگیری درباره سوژه و زاویه روایت، ناخواسته تحت تأثیر آن منبع قرار میگیرد. نتیجه این فرایند، تغییر هویت شغلی از «نگاهبان حقیقت» به «بلندگوی سازمان» است.
با وجود این، خبرنگاران بسیاری همچنان مستقل مینویسند، برای اصلاح امور قلم میزنند و ریسک محدودیتها را میپذیرند. اما مشکل اینجاست که نهتنها حمایتی از آنان نمیشود، بلکه گاه از حضور در رویدادهای صنفی هم کنار گذاشته میشوند. این حذفهای بیصدا، نهتنها انگیزه فردی، بلکه اعتبار حرفهای رسانه را هم تحت تأثیر قرار میدهد.
پیشنهادهای قابل اجرا ؛
1.صندوق حمایت صنفی با سرمایهگذاری ترکیبی
– تأسیس صندوق رسانهای با سرمایهگذاری اولیه از سوی خانه مطبوعات و تکمیل آن با حق عضویت سالانه، حمایت خیرین حوزه فرهنگ و حتی درآمد از دورههای آموزشی تخصصی خبرنگاری.
2. حقالتحریر ثابت و شفاف
– الزام رسانههای دارای مجوز به ثبت قرارداد رسمی با خبرنگاران و تعیین حداقل حقالتحریر مصوب توسط وزارت فرهنگ و ارشاد، مشابه تعرفههای نظام پزشکی یا کانون وکلا.
3.طرحهای اشتراکخواننده؛
– راهاندازی سیستم اشتراک محتوای ویژه (خبرنامه ایمیلی یا کانال اختصاصی) که هزینه آن مستقیماً توسط خوانندگان علاقهمند پرداخت میشود. این مدل در برخی رسانههای استانی ایران هم آزموده و موفق بوده است.
4.پروژههای مشترک با NGO و دانشگاهها
– استفاده از ظرفیت نهادهای غیردولتی و دانشگاهها برای تولید گزارشهای تحقیقی با بودجه شفاف و بدون دستور کار تبلیغاتی.
5. صندوق پروژههای تحقیقی
– پیشبینی بودجه سالانه توسط نهادهای صنفی یا شهرداریها برای حمایت از گزارشهای تحقیقی که توسط هیئت داوران بیطرف انتخاب میشوند.
نمونههای موفق:
داخلی: خبرگزاری «ایسنا» در سالهای ابتدایی فعالیت خود بخشی از هزینهها را از طریق همکاری علمی و اطلاعرسانی دانشگاهها تأمین میکرد، بدون اینکه استقلال تحریریه را قربانی کند. این مدل باعث شد خبرنگاران علمی و اجتماعی بتوانند بدون وابستگی به روابطعمومی سازمانها، کار کنند.
خارجی: سایت «El Faro» در السالوادور از طریق کمکهای خیریه شفاف، اشتراک خوانندگان و حمایت نهادهای بینالمللی روزنامهنگاری توانست بدون اتکا به آگهیهای دولتی، به یکی از معتبرترین رسانههای تحقیقی آمریکای لاتین تبدیل شود.
با چنین مسیرهایی میتوان امیدوار بود که روز خبرنگار همچنان روز پاسداشت حقیقتگویی باشد، نه یادآور فاصله گرفتن از آن. اگر استقلال اقتصادی خبرنگار تضمین شود، مسیر نقد و پرسشگری همواره باز خواهد ماند و «خانه مطبوعات» بار دیگر به صاحبان واقعی آن بازخواهد گشت.
اینها بخشی از صحبتهای من بود که قرار بود در روز خبرنگار و در حضور استاندار محترم، مدیران، نمایندگان مجلس و مهمتر از همه در حضور مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان خوزستان مطرح کنم، اما متأسفانه شرایط برای بیان آن فراهم نشد.
حسن کریمی
