موجودی مخازن سدهای استان در مردادماه ۱۴۰۴ حدود ۳ میلیارد و ۱۴۶ میلیون مترمکعب است که معادل ۲۴درصد ظرفیت مفید آنها محسوب میشود. این میزان، کمترین سطح ذخایر در سالهای اخیر بوده است.
همچنین، به گفته معاون مطالعات جامع منابع آب سازمان، سال آبی جاری (۱۴۰۳–۱۴۰۴) یکی از خشکترین دورهها در ۶۰ سال گذشته برای خوزستان بوده و بارش مؤثر از مهر تا اسفند تقریباً صفر گزارش شده است.
بر اساس گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران، بارشهای سال آبی ۱۴۰۳–۱۴۰۴ نسبت به میانگین بلندمدت حدود ۴۰ درصد کاهش داشته و این کاهش شدید فشار زیادی بر حوضههای آبریز از جمله کارون و کرخه وارد کرده است .
به گزارش آبفای خوزستان، الگوی مصرف هر دوره برای مشترکان خانگی حدود ۱۶ مترمکعب است و سرانه مصرف روزانه در استان بهطور میانگین حدود ۲۰۰ لیتر به ازای هر نفر میباشد؛ در برخی شهرها مانند اهواز این عدد تا ۲۵۰ لیتر نیز گزارش شده است.
با توجه به جمعیت حدود ۵ میلیون نفری استان (بر پایه سرشماری ۱۳۹۵)، برآورد مصرف شرب خانگی استان حدود یکمیلیون مترمکعب در روز است که معادل ۳۰ میلیون مترمکعب در ماه و حدود ۳۶۵ میلیون مترمکعب در سال است . اگرچه اگر تمام ذخایر سدها تنها برای شرب صرف میشد، این میزان برای کاربرد خانگی حدود ۸ تا ۹سال کفایت میکرد، اما در واقع سایر مصارف مانند کشاورزی، صنعت، محیطزیست و برقآبی نیز سهم زیادی از این منابع دارند.
طبق گزارش وزارت نیرو، در مقیاس کشور، حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد از آب برای مصارف کشاورزی استفاده میشود و سهم صنعت حدود ۲ تا ۳ درصد است؛ سهم مصارف شرب نیز بخش کوچکی از کل را تشکیل میدهد.
این نسبتها در استان خوزستان که مرکز کشاورزی و صنعت است، معمولاً بیشتر به نفع کشاورزی تغییر میکنند.
آبفای خوزستان همچنین تأکید کرده که فهرست عمومی پرمصرفترین واحدهای دولتی یا خصوصی همراه با ارقام دقیق مصرف ماهانه یا سالانه منتشر نشده است.
تاکنون سیاستهای اعلامشده بیشتر شامل تعیین الگوی مصرف و اعمال سیاستهای تشویقی یا تنبیهی بودهاند.
در سطح ملی نیز برخی اطلاعیهها در مورد ادارات پرمصرف برق منتشر شده، ولی در حوزه آب استان خوزستان گزارش رسمی مشخصی در این زمینه در دسترس عموم قرار ندارد.
گزارشهای وزارت نیرو و سازمان هواشناسی استان در تحلیل عوامل کمبود آب اشاره دارند به: خشکسالی و کاهش بارشهای مؤثر، کاهش ورودی آب به رودخانه اروند، مصرف بسیار بالای بخش کشاورزی، هدررفت بالا در شبکه توزیع شهری، برداشتهای غیرمجاز، افزایش مصرف در دورههای اوج، و تبخیر شدید ناشی از گرمای بیسابقه و شرجی شدید.
بر اساس آمار ملی، میزان هدررفت یا آب بدون درآمد (NRW) در شبکه توزیع شهری حدود ۳۲ درصد است، و در خوزستان نیز تخمینهایی تا حدود ۴۰ درصد ارائه شده؛ این هدررفت ناشی از فرسودگی خطوط، نشت فیزیکی، خطا در اندازهگیری، و کنتورهای معیوب است.
بررسیها نشان میدهند کاهش هدررفت شبکه از ۳۲ درصد به ۲۰ درصد میتواند منجر به صرفهجویی سالانه نزدیک به ۸۰ میلیون مترمکعب آب شود؛ این مقدار صرفهجویی تقریباً معادل بیش از دو ماه و نیم مصرف خانگی استان است.
همچنین اجرای قاطع الگوی مصرف ۱۶ مترمکعب در هر دوره، اعمال تعرفهگذاری پلکانی بازدارنده برای مشترکان پرمصرف و اعطای پاداش به کممصرفها توصیهشده است .
در بخش کشاورزی، بازآرایی الگوی کشت، استفاده از سیستمهای نوین آبیاری (نظیر آبیاری قطرهای یا نواری)، و بازچرخانی پساب شهری و صنعتی برای مصارف غیر شرب میتواند سهم بار مطالبه از منابع سطحی را کاهش داده و کمک بزرگی به پایداری آب استان بکند.
همچنین، اقدامات عملی شامل پوشش دادن کانالهای روباز و ذخایر سطحی برای کاهش تبخیر در تابستانهای گرم، و انتشار داشبورد عمومی مصرف و موجودی مخازن توسط آبفا و سازمان آب و برق خوزستان برای افزایش شفافیت و امکان نظارت عمومی عنوان شدهاند.
در آخرگزارشها نشان میدهند که خوزستان در وضعیت بحرانی منابع آبی قرار دارد.
کاهش شدید ذخائر، خشکسالی بیسابقه، بهرهوری پایین در مصرف شهری و کشاورزی، و هدررفت قابل توجه شبکه، شرایط را پیچیده کرده است.
راهکار فوری در کوتاهمدت کاهش NRW و اعمال سیاستهای تشویقی/تنبیهی در مصرف شرب خانگی است؛ در میانمدت، تمرکز بر ارتقاء الگوی کشت و آبیاری، بازچرخانی آب، و شفافیت اطلاعاتی ضرورت دارد.
۱) وضعیت خوزستان بر اساس دادههای رسمی مرکز آمار ایران،
مصرف آب شهری در خوزستان در سالهای اخیر حدود ۲۴۸ لیتر به ازای هر نفر در روز بوده است—یکی از بالاترین مقادیر در کشور .
۲) مقایسه ایران با کشورهای دیگرایران (بهطور کلی):
متوسط مصرف آب شهری در کشور حدود ۲۲۴ لیتر در روز به ازای هر نفر است، که از کشورهای اروپایی مانند اسپانیا (۲۰۰ ل/نفر)، سوئد (۱۶۴ ل)، آلمان (۱۲۹ ل)، بلژیک (۱۱۲ ل)، و دانمارک (۱۵۹ ل) بیشتر است؛ اما پایینتر از کشورهایی مانند سوئیس (۲۵۲ ل)، استرالیا (۲۶۸ ل)، آمریکا (۲۵۹ ل) و کانادا (۳۲۶ ل) قرار دارد .
مصارف شهری ایران:در تهران، متوسط مصرف روزانه تا ۳۲۵ لیتر در روز گزارش شده است—معادل حدود ۱۶۰٪ میانگین جهانی .
۳) مقایسه با کشورهای منتخب کشور / منطقه متوسط مصرف خانگی (لیتر/نفر/روز)خوزستان (ایران) ۲۴۸ لیترایران (کل کشور) ۲۲۴ لیترتهران ۳۲۵ لیتر
آلمان ~۱۲۱–۱۲۹ لیتر
اتحادیه اروپا (میانگین) ~۱۲۱ لیتر
بریتانیا ~۱۵۰ لیتر
استرالیا ~۳۴۰ لیتر
کانادا ~۲۵۰ لیتر
مصرف خانه در آمریکا ~۵۲۰ لیتر (داخلی) مصر (میانگین کشور) ~۲۰۰ لیتر عربستان سعودی ~۱۰۲ لیتر در ۲۰۲۳
نتیجهگیری:
مصرف آب خانگی در خوزستان (۲۴۸ لتر/نفر/روز) از میانگین کشور (۲۲۴ ل) و متوسط اروپا (≈۱۲۱ ل) بهطور قابل توجه بالاتر است. البته با کشورهایی مثل استرالیا (۳۴۰ ل) یا آمریکا (~۵۲۰ ل خانگی) فاصله دارد.
در عین حال، شهرهایی مانند تهران مصرف بسیار بالاتری (۳۲۵ ل) دارند که نشان میدهد مصرف خوزستان در سطح کشور هم بالا محسوب میشود.
کشورهای توسعهیافته مثل آلمان و بسیاری کشورهای اروپایی، به کمک فرهنگ صرفهجویی، قیمتگذاری مناسب، و زیرساختهای مدرن توزیع، موفق به کاهش مصرف به حدود تمرکز بر بازطراحی مصرفی هستند.
پیشنهاد کاربردی برای خوزستان—که در شرایط اقلیمی گرمتر و فشار منابع افتاده—میتوان چند راهبرد را دنبال کرد:
۱٫ آموزش عمومی و اطلاعرسانی: تشویق به کاهش مصرف از طریق فرهنگسازی.
۲٫ تعرفهگذاری تدریجی: تعرفه پلکانی برای مصرفهای بالاتر؛ مشوقی برای صرفهجویی.
۳٫ تجهیزات کممصرف: گسترش استفاده از شیرآلات با نرخ پایین، دوشهای محدودکننده، ماشینلباسشویی با برچسب انرژی.
۴٫ نبض مصرف در طبقات جمعیتی بالا: تمرکز بر مناطق با مصرف بالا برای کاهش بار کلی.
