برق بهعنوان یکی از ستونهای توسعه اقتصادی و رفاه اجتماعی، در ایران با وجود منابع گاز طبیعی و پتانسیل تجدیدپذیر بالا، دچار بحران شده است. بررسی دلایل آن نشان میدهد که مجموعهای از عوامل ساختاری، مدیریتی، زیستمحیطی و اقتصادی در این وضعیت نقشآفرینی کردهاند.
۱. رشد سریع تقاضا و مصرف:
به گزارش Tehran Times، تقاضای برق در سال جاری تا پنج درصد افزایش یافته و به ۴۶,۶۸۰ مگاوات رسیده است که افزایش ۵٪ نسبت به سال پیش را نشان میدهد . توسعه اقتصادی و داغی بازار انرژی، پیشبینی حداقل رشد ۵ تا ۷ درصدی ظرفیت تولید برق را ضروری کرده است .
۲. کاهش نقش نیروگاههای آبی:
خشکسالیهای مداوم از جمله در استانهایی مانند خوزستان و لرستان موجب کاهش ذخایر آبی و کاهش تولید از نیروگاههای آبی شده است. این کاهش، بار شبکه را در دوران اوج مصرف تشدید کرده است.
۳. وابستگی به گاز و بازده پایین نیروگاهها:
بر طبق گزارش NCRI، نیروگاههای حرارتی نسبتاً ناکارآمد ایران با بازدهی تنها ۲۰ تا ۴۰٪ کار میکنند و بسیاری حتی زیر ۲۰٪ رفتهاند. اگر فقط یک درصد بازده افزایش یابد، صرفهجویی قابل توجهی در سوخت حاصل میشود . همچنین بهبودهایی انجام شده است؛ میانگین بازده نیروگاهها با گذار به سیکل ترکیبی بیش از ۳۹٪ شده است .
۴. سرمایهگذاری ناکافی در تولید و تجدیدپذیر:
طبق گزارش Tehran Times، ظرفیت انرژیهای تجدیدپذیر ایران هنوز بسیار محدود است – فقط ۰.۷٪ از برق کل کشور را تشکیل میدهد . سهم نیروگاههای خورشیدی، بادی و کوچکآبی ترکیبی حدود ۱,۵۶۱ مگاوات است.
طبق دادههای Ember، بخش انرژیهای کمکربن (آب، باد، خورشید) تنها ۸٪ از برق ایران را در سال ۲۰۲۴ تامین کرده در حالیکه متوسط جهانی ۴۱٪ است.
۵. رشد کمتر از تقاضا در تولید برق:
وزیر نیرو اعلام کرده رشد سالانه ظرفیت تولید برق ایران فقط ۲.۲٪ بوده که بهطور واقعی پایینتر از میانگین جهانی ۴.۶٪ است.
این شکاف بین رشد تقاضا و تولید، یکی از عوامل اصلی بحران است.
۶. ساختار مدیریتی ناکارآمد و تعرفهگذاری یارانهای
یارانه سنگین برق و تعرفههای بسیار پایین باعث افزایش مصرف و جناحبندی اقتصادی ضعیف شده است.
همچنین بدهیهای سنگین دولت به نیروگاههای خصوصی، بیانگیزگی سرمایهگذاران و مشکلات تأمین سوخت، مدیریت صحیح را سخت کردهاند.
پیامدها:
اختلال در زندگی روزمره و خدمات شهری
کاهش تولید صنعتی در بخشهایی مانند فولاد و پتروشیمی
افزایش آلودگی هوا با سوخت مازوت در نیروگاهها
کاهش جذابیت سرمایهگذاری در ایران بهدلیل عدم امنیت انرژی
راهکارها:
سرمایهگذاری سریع در انرژیهای تجدیدپذیر
نوسازی نیروگاهها و استفاده از سیکل ترکیبی
اعمال تعرفه واقعی پلکانی برای کنترل مصرف
گسترش شبکه هوشمند برق و استفاده از کنتورهای هوشمند
اصلاح سیاستهای یارانهای و جذب مشارکت بخش خصوصی
تقویت همکاری منطقهای برای تبادل انرژی
نتیجهگیری :
بحران برق در ایران نتیجه همپوشانی عوامل تقاضا، کاهش توان تولید، سرمایهگذاری ناکافی و ساختار ضعیف مدیریتی است.
تنها با اصلاح نظام انرژی، افزایش بهرهوری و توسعه تجدیدپذیرها میتوان این بحران را کنترل کرد، وگرنه این مسئله به مانع اصلی توسعه تبدیل خواهد شد.
