مجموعهداستان «مغاک» نوشتهی علی صفرزاده نویسندهای خوزستانی اهل ایذه را میتوان یکی از تجربههای جدی در پیوند ادبیات اقلیمیِ جنوب با لایههای اسطورهای و روایتهای روانشناسی و جامعهشناختی دانست. این مجموعه شامل دوازده داستان است که هر یک با درونمایهای مشترک ــ فروپاشی، زخم، شکست و میلِ بازگشت به خویشتن ــ در جهان خوزستان تنیده شدهاند؛ جهانی که نفت، اسکله، گرما، تلاطم اجتماعی و خاطرهی جمعی آسیبدیده بر آن سایه انداخته است.
در این داستانها، شخصیتها اغلب شکستخوردگانیاند که در اثر ساختارهای فرسایندهی زیستمحیط جنوب، مناسبات نابرابر اقتصادی، و ضربههای تاریخیِ برآمده از صنعت نفت و جابهجاییهای اجباری دچار فروپاشی شدهاند. نویسنده، با نگاه دقیق به اقلیم جنوب، از مردمانی که در هالهای از گرما، گردوغبار و بیثباتی روزگار میگذرانند، تصویری زنده و همزمان تلخ ارائه میدهد.
«مغاک» میان امر رئال و سورئال رفتوبرگشتی مستمر دارد؛ واقعیت سختِ جنوب در برخورد با تخیلات و هراسهای اسطورهای نوعی قلمرو میانی میسازد که در آن مرز میان واقعیت و وهم روشن نیست. این بهرهگیری از اسطوره در جهت برجستهکردن وضعیت انسان جنوب بهکار میرود، انسانی که در کشاکش نیروهای طبیعی و تاریخی همواره در آستانهی سقوط یا رستگاری قرار دارد.
از این منظر، «مغاک» کوششی است برای جستجو در لایههای پنهان روان جمعی جنوب و تلاشی برای یافتن زبان تازهای در روایت اقلیمی است؛ زبانی که شکست، اسطوره، و واقعیت روزمره را در آمیزهای پرکشش کنار هم مینشاند.
دکتر شهرام عالیپور
پژوهشگر جامعهشناسی
